คำถาม
: คนโดยมากมักพูดกันว่าพอลงนั่งสมาธิ จิตจะไม่นิ่ง
คอยวิ่งออกไปนอกตัวอยู่เสมอ ไม่สามารถกำหนดความรู้สึกให้อยู่ในเรื่องเดียวได้ ไม่ทราบว่าจะมีวิธีใดที่ง่ายในการปฏิบัติ
หรือมีกุศโลบายใดบ้างที่จะช่วยให้จิตสงบได้เร็ว
ตอบ
: อย่างแรกต้องเข้าใจก่อนว่า
การจะทำให้จิตนิ่งอยู่ในเรื่องใดเรื่องหนึ่งเพียงอย่างเดียวนั้น หลายๆ ขณะในแต่ละวัน
เราก็ต่างทำได้อยู่แล้ว เช่นเวลาอ่านหนังสือ เวลาขับรถ หรือเวลาฟังครูสอนในห้องเรียน จิตของเราต่างจดจ่ออยู่โดยเราไม่รู้ตัว เพราะถ้าเราไม่จดจ่อกับสิ่งนั้น
เราจะอ่านหนังสือไม่รู้เรื่อง หรือหากไม่จดจ่อกับการขับรถ ขาดสติอาจเกิดอันตรายได้ในช่วงเสี้ยววินาที การมีสติอยู่กับสิ่งใดๆก็ตาม ขึ้นอยู่กับว่าตัวเราจะมีสมาธิกับสิ่งที่อยู่ตรงหน้าได้นานแค่ไหน โดยส่วนตัวและจากการได้ปฏิบัติมาหลายวิธีเห็นว่า
“การจะลงนั่งทำสมาธิแล้วบังคับให้จิตนิ่งเลยทันที หรือจะเอาแต่นั่งสมาธิเพียงอย่่างเดียว ไม่ใช่ประเด็นหลักในการปฏิบัติธรรม ” กล่าวคือ
การจะบังคับจิตให้สงบนิ่ง
ต่างต้องอาศัยความละเอียดอ่อนโยนของจิต หากจิตของผู้นั้นยังหยาบกระด้าง ไม่สงบ
วิ่งไปโน่นมานี่อยู่ตลอดเวลา ก็ควรหันกลับมาสำรวจตัวเองเสียก่อน
มองดูจิตของตนแล้วหันเข้าหาสิ่งที่จะเป็นตัวช่วยให้จิตเราสงบเย็นได้เร็ว เช่น ไปสวดมนต์ อ่านหนังสือธรรมะ ลงมือปฏิบัติด้วยการเอื้อเฟื้อ ช่วยเหลือผู้อื่น หรือกับสัตว์ต่างๆ เช่น หมา แมว หากได้ลงมือทำบ่อยๆ ถี่ๆ ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นจะตามมาเอง
แต่ขอเน้นว่าเมื่อทำอย่าหวังผลว่า ตัวเองจะได้ในสิ่งที่ตนหวังไว้หรือไม่ก็ตาม อย่าคาดหวัง ขอให้ทำด้วยจิตที่อยากจะทำ
ไม่มีใครบังคับให้ทำ และมีเมตตา
ไม่นานเกินรอ จิตจะเริ่มอ่อนโยนมากขึ้น และเมื่อเวลานั้นมาถึงการปฏิบัติสมาธิ
ก็จะเป็นเรื่องง่าย อย่าไปมุ่งเน้นเอาเป็นเอาตายว่าจะต้องนั่งสมาธิให้จิตนิ่ง ให้จิตสงบให้ได้ เดี๋ยวจะกลายเป็นปฏิบัติธรรมเพื่อเพิ่มความเครียดให้กับตนเอง ยิ่งนั่งยิ่งฟุ้งซ่าน ยิ่งนั่งกลับกลายเป็นเพิ่มกิเลส แทนที่จะได้รับความสงบ ร่มเย็นในใจ แทนที่จะได้อารมณ์จิตที่ตั้งมั่น หนักแน่นมากขึ้น กลับสวนทางกันเสียหมด
และนอกจากนี้ การจะเข้าถึงธรรมให้ลึกซึ้งมากยิ่งขึ้นไปนั้น ไม่ได้หมายความว่าจะอาศัยแค่การนั่งแต่เพียงอย่างเดียว ยังมีหนทางปฏิบัติอยู่อีกมากมายหลายวิธี ที่จะนำให้ผู้นั้นเข้าถึงธรรมะได้ เช่น การช่วยเหลือผู้อื่น การแบ่งปัน การให้ทาน การรักษาศีล การได้พูดคุยกับนักปราชญ์ การมีจิตเมตตาต่อสรรพสัตว์ การขออโหสิกรรม การเตือนให้สติเมื่อเห็นว่าผู้นั้นกำลังทำผิดออกนอกลู่นอกทางฯลฯ เหล่านี้ล้วนแต่เป็นส่วนประกอบที่จะมาผนวกรวมเข้าในตัวเรา ซึ่งต้องอาศัยการปฏิบัติที่ต้องอดทน มุ่งมั่น ตั้งใจ
มีหลายคนที่เข้าใจว่าต้องนั่งให้จิตนิ่ง และก็ล้วนแต่เสียเวลาให้ผ่านไปนานหลายปี กว่าจะมาตระหนักได้ว่า ไม่เกิดการพัฒนาทางปัญญาขึ้นเลย ทางพุทธศาสนามีคำเรียกว่า "นั่งนิ่งเป็นสมาธิตอไม้ หรือเหมือนหินทับหญ้า"
ขอให้ใช้สติปัญญาพิจารณาไป ก็จะค่อยเข้าใจได้เอง หรือขอคำแนะนำจากครูบาอาจารย์ก็ได้
และนอกจากนี้ การจะเข้าถึงธรรมให้ลึกซึ้งมากยิ่งขึ้นไปนั้น ไม่ได้หมายความว่าจะอาศัยแค่การนั่งแต่เพียงอย่างเดียว ยังมีหนทางปฏิบัติอยู่อีกมากมายหลายวิธี ที่จะนำให้ผู้นั้นเข้าถึงธรรมะได้ เช่น การช่วยเหลือผู้อื่น การแบ่งปัน การให้ทาน การรักษาศีล การได้พูดคุยกับนักปราชญ์ การมีจิตเมตตาต่อสรรพสัตว์ การขออโหสิกรรม การเตือนให้สติเมื่อเห็นว่าผู้นั้นกำลังทำผิดออกนอกลู่นอกทางฯลฯ เหล่านี้ล้วนแต่เป็นส่วนประกอบที่จะมาผนวกรวมเข้าในตัวเรา ซึ่งต้องอาศัยการปฏิบัติที่ต้องอดทน มุ่งมั่น ตั้งใจ
มีหลายคนที่เข้าใจว่าต้องนั่งให้จิตนิ่ง และก็ล้วนแต่เสียเวลาให้ผ่านไปนานหลายปี กว่าจะมาตระหนักได้ว่า ไม่เกิดการพัฒนาทางปัญญาขึ้นเลย ทางพุทธศาสนามีคำเรียกว่า "นั่งนิ่งเป็นสมาธิตอไม้ หรือเหมือนหินทับหญ้า"
ขอให้ใช้สติปัญญาพิจารณาไป ก็จะค่อยเข้าใจได้เอง หรือขอคำแนะนำจากครูบาอาจารย์ก็ได้
